‘Pijneducatie is de basis van herstel’, vertelde mijn fysiotherapeut een paar jaar geleden toen hij de term Chronisch Pijn Syndroom noemde.
Daar schrok ik in eerste instantie uiteraard erg van, want het woordje chronisch is natuurlijk net niet wat je wilt horen. Gelukkig kon hij mij ook meteen de juiste pijneducatie meegeven wat een wereld van verschil maakte voor mijn angstgevoel.
In deze post leg ik uit wat chronische klachten precies zijn. Maar ook dat chronisch niet voor altijd hoeft te betekenen. En welke factoren nog meer van invloed zijn op jouw klachten. Zo kun je met meer zelfmanagement beginnen aan jouw weg van herstel.
Laten we maar meteen de wereld van pijneducatie induiken. Zo zou je pijn kunnen indelen op basis van duur. Er zijn dan kortweg twee soorten pijn te onderscheiden:
- Weefselpijn, of ook wel nociceptieve pijn genoemd. Dit is de pijn die optreedt nadat er weefselschade is ontstaan, zoals het verstuiken van je enkel bijvoorbeeld.
- Chronische pijn, hier is sprake van centrale sensitisatie van het centrale zenuwstelsel. Ik ga je zo uitleggen wat dit betekent. Deze pijn kenmerkt zich in elk geval door aanhoudende klachten van drie tot zes maanden en langer.
We gaan het in dit artikel hebben over chronische klachten en centrale sensitisatie, maar deze klachten kunnen dus ook heel goed ontstaan vanuit weefselschade. Die verstuikte enkel uit het voorbeeld lijkt dan niet te herstellen en gaat dan na drie tot zes maanden over in chronische pijn.
In principe mag je er namelijk vanuit gaan dat het lichaam weefselschade binnen drie tot zes maanden zelf zou moeten kunnen oplossen.
Wat is het verschil tussen chronische pijn en chronische klachten?
De term chronische pijn is een beetje een parapluterm geworden voor verschillende aanhoudende klachten en diagnoses. Om duidelijk te maken hoe breed dit palet kan zijn een aantal op een rij:
- fibromyalgie
- chronische wijdverspreide pijn
- gegeneraliseerd pijnsyndroom
- chronische aspecifieke lage rugpijn
- chronisch whiplashsyndroom
- chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS)
- CANS/RSI (klachten aan arm, nek, schouder)
- prikkelbare darm syndroom
- spanningshoofdpijn/migraine
- SOLK (lichamelijk onverklaarde klachten) of de nieuwere term ALK (aanhoudende lichamelijke klachten)
- bepaalde vormen van duizeligheid
Hoe weet ik of mijn klachten onder de term chronische pijn vallen?
Een fysiotherapeut of (revalidatie) arts kan bepalen wanneer jouw klachten onder deze term vallen. Laat dus altijd goed diagnosticeren of er geen sprake (meer) is van acute weefselschade.
Pijneducatie is de basis van herstel, betekent chronisch dan ook voor altijd?
Chronisch betekent als medische term alles dat langer dan drie tot zes maanden duurt. En dus niet per definitie voor altijd. Betekent dit dan ook dat je klachten in zijn geheel kunnen verdwijnen vraag je je nu dan misschien af?
Ik zou deze vraag graag anders willen kaderen, omdat ik uit eigen ervaring weet dat dit je meer gaat opleveren.
Zullen mijn klachten met de juiste aanpak veranderen? Absoluut! Je klachten kunnen minder worden, verkleinen, verzachten of anderzijds transformeren waardoor je weer meer van de dingen kunt ondernemen die je leven zo waardevol maken.
Wat zijn nog meer de bijkomende symptomen van chronische klachten?
Chronische klachten kunnen zich per persoon op verschillende manieren uiten. Je hoeft dus niet alles te herkennen uit onderstaand lijstje. Enkele tekenen van chronische pijn kunnen zijn:
- het gebied van de pijn, stijfheid of verkramping verspreidt zich steeds meer naar andere gedeeltes van het lichaam
- je kunt niet meer achterhalen waar de pijn nou precies door ontstaat. Minimale inspanning kan voor grote toename in klachten zorgen.
- de huid van het pijnlijke gebied kan heel gevoelig of juist ongevoelig zijn
- je ervaart een beperking in je energie
- je hebt een overactief immuunsysteem
- je hebt een overactief stresssysteem
- je ervaart problemen in de prikkelverwerking
- slaapproblemen
Waarom voelen we pijn?
Pijn heeft een functie. Wanneer we onze enkel verstuiken heeft het nut dat er vanuit het brein allerlei pijnsignalen aangemaakt worden die jou niet doen verder lopen. Door de pijn word je eigenlijk gedwongen om te stoppen en rusten. Zo kan je lichaam alles in werking stellen om het weefsel te laten genezen. Meestal ervaar je dan eerst een ontstekingsreactie en daarna volgt het herstelproces.
We zijn dus als mens geconditioneerd om te schrikken van pijn, omdat het zo’n sterk waarschuwingssignaal afgeeft. Dat is ook precies de bedoeling van de natuur.
Een te gevoelig afgesteld pijnsysteem zorgt voor vals alarm
Bij chronische pijn is er alleen geen verband meer tussen eventuele weefselschade en de afgifte van pijnsignalen. En dit is een van de meest belangrijke boodschappen binnen de pijneducatie. Dus laat deze even inzinken. En laat ik hem nog eens herhalen.
Bij chronische pijn is er geen verband meer tussen werkelijke weefselschade en het voelen van pijn.
Voel je hem weer even? Pijneducatie is de basis van je herstel.
Je wordt eigenlijk heel oneerbiedig gezegd een beetje gefopt door je eigen zenuwstelsel. Er gaat namelijk iets fout in het schakelsysteem van je zenuwstelsel en het brein.
Hiervoor wordt vaak de metafoor van een defecte brandmelder gebruikt. Wanneer deze melder per ongeluk te gevoelig staat afgesteld, gaat eigenlijk om de haverklap bij elke kookbeurt het alarm loeien. Terwijl er geen werkelijk gevaar dreigt.
Zo werkt het ook met chronische pijn. Als je langdurig pijnklachten hebt ervaren, wordt het pijnsysteem steeds gevoeliger. Het wordt als het ware een geoefend kampioen in het genereren van pijnsignalen. Dit fenomeen wordt binnen de pijneducatie centrale sensitisatie genoemd. Er is dus geen weefselschade (meer), maar er is nu sprake van overbescherming van je centrale zenuwstelsel.
De pijn wordt dus niet veroorzaak door een bepaald lichaamsdeel, maar je pijn wordt gegenereerd in je brein.
En ook niet onbelangrijk om te weten:
Chronische pijn is geen psychologische aandoening, maar iets dat ieder mens kan overkomen bij het hebben van langdurige pijnklachten.
Pijneducatie is de basis van herstel: wat als er op een foto toch lichamelijke schade te zien is?
Ook in dit geval kan er heel goed sprake zijn van chronische pijn. Wanneer je namelijk tien willekeurige personen op straat zou vragen om een scan van hun rug te maken, kan het zo maar zijn dat drie of vier personen een rughernia hebben waar ze totaal geen pijnklachten aan hebben.
De wetenschap komt er steeds meer achter dat de hoeveelheid schade in een lichaam niet per se gelijk staat aan de hoeveelheid pijn die iemand ervaart. Een kleine snee in je vinger kan een enorme pijnsensatie opleveren, terwijl iemand met een gebroken been in een levensbedreigende situatie totaal geen pijn ervaart.
Wat is precies het resultaat van pijneducatie?
Toen ik voor het eerst te maken kreeg met heftige migraine en duizeligheid was dat vrij plotseling. Voor mijn gevoel kwamen deze klachten uit het niets ineens in alle hevigheid opzetten.
Ik werd in ieder geval doorverwezen naar de KNO arts en Neuroloog, maar daar kon ik niet direct terecht. Intussen werd de pijn eigenlijk constant, ging ik steeds slechter slapen, kon daglicht bijna niet verdragen en voelde me continu duizelig alsof ik op een schip stond.
Wat ga je dan denken (en zo totaal niet helpend ook googlen): symptomen hersentumor. De pijn werd erger en erger. Ik kreeg uiteindelijk bij de neuroloog zware medicatie en allerlei onderzoeken. Gelukkig was er niets te zien op de scans. Maar vraag bleef waar werd de migraine dan wel door veroorzaakt?
Toen maanden later het chronisch pijn syndroom werd gediagnosticeerd werd mij in een klap zo veel duidelijk. En dat kwam in de eerste plaats omdat mijn behandelaar meteen de nodige pijneducatie kon overhandigen. Mijn hoofd begreep nu waardoor ik als het ware vast zat in een pijncyclus en waarom daar gaan directe fysieke oorzaak voor te vinden viel.
Daardoor verdween mijn pijn niet direct, maar ik schrok er al veel minder van. Ik wist nu dat er niets ernstigs aan de hand was. Dat gaf al enige rust. Mijn hoofd hoefde zich niet meer zo’n zorgen te maken over allerlei mogelijke ernstige oorzaken. En weer voelde ik, het is zo waar….pijneducatie is de basis van herstel.
Ook blijkt uit onderzoek dat mensen die vooraf de nodige pijneducatie hadden ontvangen terwijl ze vervolgens de uitslagen van hun scan onder ogen kregen, minder hoge pijnscores lieten zien.
En ook goed om te weten:
Oplossingen voor chronische pijn zijn totaal anders dan die van acute pijn. Door het ontvangen van pijneducatie krijg je daarom voor je gevoel meer grip op de situatie.
Voordat we het kunnen hebben over deze oplossingen, is het allereerst goed om te weten welke factoren chronische pijn beïnvloeden.
Factoren die nog meer van invloed zijn op chronische klachten
Voordat ik de verschillende factoren benoem die je klachten allemaal kunnen beïnvloeden, wil ik er graag vooraf bij zeggen dat het geen lijst is met wat je nu allemaal verkeerd doet. Het zijn namelijk stuk voor stuk menselijke reacties op de pijn van het leven en fysieke klachten.
Ook is het niet de bedoeling dat je deze lijst weer als nieuwe problemen gaat zien, die je vervolgens weer eerst moet gaan oplossen om van je chronische klachten af te komen.
Ik verval hierbij in herhaling omdat ik het zo belangrijk vind om te zeggen: het is gewoon heel menselijk om hier weer meteen een project van te willen maken. Dit alles in de hoop om zo alsnog van je klachten af te kunnen komen. Je zult alleen des te meer ongemak ervaren wanneer je haast maakt om weg te komen van deze pijnlijke plek.
Het aanpakken van chronische klachten is dan ook geen quick fix. Een patroon dat zich door de jaren heen heeft opgebouwd, kost ook tijd om te transformeren.
Mensen met chronische klachten zijn vaak streng voor zichzelf
Wanneer je met een mildere blik gaat onderzoeken waar voor jou onderliggende pijnpunten aanwezig zijn, is alleen die stap al bijzonder waardevol om je lichaam het signaal veilig te geven.
Wanneer je jouw emoties, moeilijke ervaringen of ingewikkelde menselijke dynamieken gaat erkennen ontstaat er steeds meer ruimte voor verwerking. Je onderdrukt dan immers niet meer iets wat je eigenlijk niet wilt voelen, ervaren of denken. En juist het opgeven van deze weerstand is wat je lichaam een gevoel van rust en veiligheid gaat geven.
Je centrale zenuwstelsel is in de veronderstelling dat jij in gevaar bent en probeert je op die manier te blijven beschermen. Het staat dus in een stand van overbescherming. Hetgeen je centrale zenuwstelsel als gevaar is gaan zien, kan uit verschillende hoeken komen.
Richtingaanwijzers naar factoren die je chronische pijn in stand kunnen houden
Zie onderstaand lijstje dan ook als richtingaanwijzers die we verder op dit blog apart zullen bespreken. Of die jij met je behandelaar, coach of therapeut kunt gaan onderzoeken:
- negatieve gedachten over de oorzaak van je pijn: geloof je nog steeds dat er iets stuk is in je lichaam dat eerst geheeld moet worden voordat je verder kunt met je leven? Kortom: een gebrek aan goede pijneducatie.
- negatieve gedachten over de gevolgen van pijn: pieker je bijvoorbeeld veel over of je je werk nog wel kan blijven doen? Of de financiële gevolgen van je klachten.
- cultuur & persoonlijke geschiedenis: hoe werd er vroeger thuis omgegaan met pijn? Werd dit gebagatelliseerd? Gedramatiseerd? Genegeerd?
- sociale omgeving: hoe reageert je huidige sociale omgeving op jouw klachten? Is er waardering? Voldoende steun? Veroordeling? Onbegrip? Heb je het gevoel dat je ergens bij hoort? Of leveren jouw klachten veel extra aandacht op wat je onbewust misschien als heel fijn ervaart?
- emotionele pijn: pijn kan ook veroorzaakt worden door emotioneel lijden. En lichamelijke klachten veroorzaken weer verschillende verstorende emoties. Zo ontstaat er een vicieuze cirkel.
- triggers/trauma uit het verleden: wanneer je iets schokkends in het verleden hebt meegemaakt wil je zenuwstelsel je graag beschermen. Het maakt eigenlijk een overschatting van een situatie in het hier en nu die in de verste verte lijkt op de schokkende gebeurtenis uit het verleden. Het probeert zo te voorkomen dat je opnieuw schade aangedaan wordt.
- vermoeidheid: emotionele en/of lichamelijke overbelasting en gebrek aan goede nachtrust
- chronische spierspanning: als je spieren continu gespannen zijn maakt dit niet alleen de pijn erger, maar het kost ook heel veel energie waardoor je extra vermoeid bent.
- gebrek aan lichaamsbeweging: hoe minder je het lichaam beweegt, hoe meer je conditie, spierkracht en balans achteruit zullen gaan.
Chronische pijn is geen psychologische aandoening, maar het kan wel mentale klachten veroorzaken
Wanneer je langdurig last hebt van chronische klachten gaat dit iets met je doen. Je kunt misschien niet meer volledig meedoen met alles wat je voorheen deed en dat ga je voelen.
Je kunt je somber, angstig, machteloos, eenzaam, gefrustreerd, verbitterd, onbegrepen of boos voelen. En deze gevoelens hebben vervolgens dan ook weer invloed op je klachten.
Het is daarom zo mega belangrijk dat de aanpak van chronische klachten meer bekendheid gaat krijgen, omdat het een zoveel bredere aanpak vereist dan alleen maar naar huis gestuurd worden met een aantal oefeningen, medicatie of therapie. Daarmee pak je de kern van de klachten niet aan en blijf je vastzitten in het zelfde vicieuze cirkeltje.
Hoe doorbreek je de vicieuze cirkel van chronische klachten?
Gelukkig komt er steeds meer bekendheid rond chronische klachten en dat pijneducatie de basis is van herstel. En daarmee ook steeds meer gebieden waarop jijzelf invloed kan hebben. Er zijn inmiddels ook een aantal hele praktische en behapbare boeken over geschreven, zoals Pijn en het brein van Annemarieke Fleming.
Daarnaast is leren werken met het graded activity principe een hele waardevolle tool om stapsgewijs weer je dagelijkse activiteiten op te gaan bouwen.
Is herstel van aanhoudende klachten mogelijk? Wanneer je consistent en op een opbouwende manier weer meer gaat bewegen, geduld en een hele bak zelfliefde mee kunt nemen op je pad is er heel veel verbetering mogelijk. Deze bevindingen worden ook volledig ondersteund door veel wetenschappelijk onderwijs.
De belangrijkste reden waarom mensen geen verbetering ervaren is doordat zij bewegingen die pijn oproepen blijven vermijden. Of dat zij te fanatiek en zonder rustige opbouw maar door blijven gaan en daarbij hun pijn volledig negeren.
Zoals je hoort ga ik jou niet beloven dat je een volledig pijnvrij leven tegemoet zou kunnen gaan. Pijn is naar en voelt vaak vreselijk oneerlijk. En tegelijkertijd is de eerlijke waarheid ook dat pijn onderdeel is van het leven. Ik leer jou dus naast het meer effectief bewegen ook heel graag hoe je met de pijn van het leven kan leren omgaan.
Ik geloof voor de volle 100% dat met de juiste pijneducatie, kennis en tools je een waardevol leven kan leiden waarin jij de energie die je hebt ook daadwerkelijk steekt in de dingen die werkelijk belangrijk zijn voor jou. Dit zal je misschien niet altijd brengen naar de doelen die je vooraf voor ogen had, maar wel naar een weg die weer nieuwe onbekende deuren kan openen.